Matteo Pasquinelli’nin Patronun Gözü

Matteo Pasquinelli’nin Patronun Gözü: Yapay Zekânın Sosyal Tarihi (2024 Deutscher Memorial Ödülü sahibi), yapay zekânın (YZ) kökenlerini, gelişimini ve toplumsal etkilerini tarihsel ve eleştirel bir perspektiften inceleyen çarpıcı bir eserdir. Kitap, YZ’yi popüler anlatılardaki gibi biyolojik zekâyı taklit eden bir teknoloji olarak değil, emeğin ve toplumsal ilişkilerin otomasyonunun bir ürünü olarak ele alıyor. Pasquinelli, YZ’nin Sanayi Devrimi’nden bu yana üretim süreçlerindeki verimlilik arayışları ve toplumsal kontrol mekanizmalarıyla şekillendiğini savunuyor. Kitap, YZ’nin “patronun gözü” gibi işlediğini, yani işçilerin bilgi ve becerilerini makinelere aktararak kapitalist üretimde sömürüyü derinleştirdiğini öne sürüyor.

Özet

Pasquinelli, YZ’nin tarihini Charles Babbage’ın analitik makinesinden Marx’ın “genel akıl” kavramına, oradan 20. yüzyılın sibernetik ve nöral ağ çalışmalarına kadar uzanan bir çizgide inceliyor. YZ, kölelerden ve işçilerden beklenen tekrarlayan görevleri devralan bir “bedelsiz işçi” ya da insan beynini aşan bir “üstün zekâ” gibi mitlerle değil, toplumsal emeğin soyutlama ve organizasyon süreçlerinin istatistiksel bir ölçeklendirmesi olarak tanımlanıyor. Kitap, YZ algoritmalarının, işçilerin kolektif davranışlarından ve toplumsal verilerden türetildiğini, bu nedenle biyolojik değil, sosyal zekâyı taklit ettiğini vurguluyor. Pasquinelli, YZ’nin veri çıkarımı, sosyal eşitsizliklerin yeniden üretimi ve kitlesel işsizlik gibi politik sonuçlarını ele alırken, bu sisteme karşı kolektif bir “karşı-zekâ” geliştirilmesi gerektiğini savunuyor. Okura şu çağrıyı yapıyor: “Tüm sorunları teknolojiyle çözmeye kalkmak ya da teknolojiden tamamen vazgeçmek yerine, topluluklara ve kolektife öncelik veren, zekâyı otomasyona teslim etmeyen bir tasarım ve icat kültürü yaratmalıyız.”

Özgün Bakış Açısı ve Değerlendirmelerim

Pasquinelli’nin Patronun Gözü, YZ’yi salt teknik bir yenilik olarak gören ana akım anlatılara meydan okuyan bir manifesto niteliğinde. Kitabın en özgün yanı, YZ’nin tarihini emek sömürüsü ve kapitalist üretim ilişkileri üzerinden okuması. Pasquinelli, YZ’yi “patronun” işçileri gözetleyen, onların bilgisini çalan ve bu bilgiyi makinelere gömen bir mekanizma olarak tasvir ediyor. Bu, YZ’nin nötr bir teknoloji olmadığı, aksine sınıfsal bir güç dinamiği taşıdığı fikrini güçlendiriyor. Örneğin, Marx’ın Kapital’deki makineleşme eleştirisinden yola çıkarak, YZ’nin işçilerin uzmanlıklarını önemsizleştirip “patronun kudretini” pekiştirdiğini öne sürüyor.

Kitabın güçlü yönlerinden biri, YZ’nin tarihsel köklerini 19. yüzyıl politik ekonomisi ve 20. yüzyıl sibernetiğiyle bağdaştırarak geniş bir çerçeve sunması. Ancak, tarihsel anlatının 20. yüzyıl ortalarında yoğunlaşması ve günümüz YZ ekosistemine (örneğin, büyük dil modelleri veya veri merkezlerinin ekolojik etkileri) daha az yer vermesi bir eksiklik olarak görülebilir. Yine de Pasquinelli’nin “karşı-zekâ” önerisi, YZ’ye karşı pasif bir korku ya da kör bir hayranlık yerine, eleştirel bir bilinç ve kolektif eylem çağrısı yaparak umut verici bir perspektif sunuyor.

Kendi değerlendirmem: Kitap, YZ’nin büyüsünü bozarak onu tarihsel ve toplumsal bağlamına oturtuyor. Pasquinelli’nin dili zaman zaman yoğun ve akademik, bu da genel okur için zorlayıcı olabilir. Ancak, YZ’nin etik ve politik boyutlarını anlamak isteyenler için vazgeçilmez bir kaynak. Kitap, bana YZ’nin sadece bir teknoloji değil, aynı zamanda bir iktidar aracı olduğunu düşündürttü. Günümüzün veri temelli kapitalizminde, Pasquinelli’nin “topluluklara ihtimam” çağrısı, bireysel özgürlüklerin ve kolektif dayanışmanın korunması için kritik bir hatırlatma.

Sonuç olarak, Patronun Gözü, YZ’yi romantize eden ya da şeytanlaştıran anlatılardan sıyrılarak, onun emek, güç ve toplumsal ilişkilerle olan bağını gözler önüne seren bir başyapıt. Pasquinelli, okuru YZ’nin “gözünden” bakmaya değil, o gözü sorgulamaya davet ediyor.

E-Kitap - E-book :kitap özetleri, kitap özeti, yeni çıkan kitaplar, romanlar, hikayeler, biyografiler, kitap oku, bedava kitap