Rus Edebiyatı
Anton Pavloviç Çehov
1860 yılında Azak Denizi kıyısındaki Taganrog'da doğdu. Özgürlüğe
kavuşmuş bir kölenin torunu ve bir taşra bakkalının oğludur. İlk ve
ortaöğrenimini doğduğu kentte tamamladı. 1879'da tıp öğrenimi görmek
üzere Moskova'ya gitti. Öğrenim yıllarında ailesine destek olmak
amacıyla gazete ve dergilere takma adla yazılar ve kısa mizah öyküleri
yazdı. Tıp öğrenimini bitirdiğinde, yazılarıyla şöhret kazanmıştı. O
yıllarda dönemin önde gelen dergilerinden Yeni Zaman’ın yönetmeniyle
tanıştı. Takma ad kullanmaktan vazgeçerek, öykülerini kendi imzasıyla
yayınlamaya başladı.
Oyun yazarlığına tek perdelik oyunlarla başladı. Sahnelenen ilk başarılı
oyunu Ivanov'dur. 1890 yılında bir sürgün yeri olan Sahalin Adası’na
gitti. Oradan döndükten sonra izlenimlerini Sahalin Adası adlı kitapta
topladı. Bir araştırma tezi niteliğini taşıyan Sahalin Adası, hapishane
koşullarında bazı iyileştirmeler yapılmasına yol açtı.
1891 yılında Avrupa gezisine çıktı. Rusya'ya döndükten sonra, en güçlü
eserlerinden 6 Numaralı Koğuşta özgürlükçü düşünceleri savundu. Bu
dönemde yazdığı oyunlar arasında başyapıtlarından Martı ise, ilk kez
1896'da St. Petesburg'da sahnelendi. İzleyicinin alışık olmadığı türden
bir oyun olduğu için başarısızlığa uğradı.
1894 yılında bir akciğer kanaması geçirdi. Sağlığının düzelmesi için
Karadeniz kıyısındaki Yalta'ya yerleşti. Burada onu görmeye gelen
Tolstoy, Gorki ve Bunin gibi yazarlarla sık sık görüşme fırsatı buldu.
1898'de ünlü oyun yönetmeni Konstantin Stanislavski, Martı'yı Moskova
Sanat Tiyatrosunda yepyeni bir anlayışla sahneye koydu. Oyun bu kez
büyük bir başarı kazandı. Bu oyunu Vanya Dayı, Üç Kız Kardeş ve yazarın
ölümünden az önce tamamladığı Vişne Bahçesi izledi.
Akademi üyeliğine seçildi. 1900'de Tolstoy'un Akademiye girmesini çar
onaylamayınca Akademi'den ayrıldı. Martı'nın ünlü oyuncusu Olga Knipper
ile evlendi. Sağlığının giderek kötüleşmesine karşın, Vişne Bahçesi'nin
ilk sahneye konuşunda bulundu. 1904 yılında Almanya'da Badenweiler'da
veremden öldü.
ESERLERİ:
Sahalin Adası
Martı
Üç Kız Kardeş
Vanya dayı
Vişni Bahçesi
Dağ Yolunda
Kuğunun Şarkısı
Ayı
Teklif
Bir Evlenme
Tütünün Zararları
Jübile
Tatyana Repina
Şaka
Bitmemiş Komedya
Duruşma Öncesi Akşam
HAKKINDA YAZILANLAR
Anton Pavloviç Çehov ...
''ÇEHOV'UN OYUNLARININ EN ÖNEMLİ İKİ ÖĞESİ, TIPKI YAŞAMIN KENDİSİ GİBİ,
ONUN ÇELİŞKİN BİRER YANSILARI OLAN OYUN KİŞİLERİ İLE -DRAMATİK- İÇ
EYLEMDİR.''
S860 Taganrog-1904 Badenweiler, Karaorman; Rus oyun yazarı ve
hikayecisidir. 19. yüzyıl Rus eleştiri gerçekçi tiyatrosunun en önde
gelen temsilcilseri arasında yer alır. Büyükbabası serf olan Çehov,
çocukken babasının dükkanında çalıştı. 1871'de dükkan batınca ailesi
evlerini satıp Moskova'ya gitti. 1879'da kendisi de Moskova'ya giderek,
üniversitede tıp öğrenimi gördü. Erkek kardeşinin de desteğiyle para
kazanmak için gülmece dergilerine kısa yazılar göndermeye başladı.
Moskova ve Petersburg gülmece dergilerinde yüzlerce fıkra, öykü, öyküsel
yazı, nükte, dramatik taslaklar yayımladı. 1883-86 yıllarında Oskolsi
(Alıntılar) dergisinde 300'den çok yazısı çıktı. 1886'dan sonra
yazıları, dostluk kurduğu yayımcı Suvorin tarafından Novoye Vremya (Yeni
Çağ) dergisinde yayımlandı. Oyun yazmaya yöneldi, başarısızlığa
uğraması üzerine yine hikaye yazmaya devam etti.
Tolstsoycu dünya görüşünü benimsedi. Çar tarafından mahkum edilen
kişilerin yaşam koşullarını yerinde incelemek için bir Uzakdoğu adası
olan Sahalin'e geziye çıktı. 1891'de Suvorin'le birlikte Batı Avrupa'ya
gitti. 1892'de ailesiyle birlikte Moskova yakınlarındaki Melikhovo
köyüne yerleşerek, kendini yazmaya verdi. ''Martı'' adlı oyunu, konuşma
ve ruhsal havanın eylem ve olaylara ağır basması nedeniyle 1896'da St.
Petersburg Aleksandrinskiy Tiyatrosu'ndan geri dönünce, yine hikayeye
yöneldi. Bu dönemde köylülere yardım için düzenlenen eylemlere katıldı.
1897'de Fransa'ya giderek Dreyfus davasında Zola'yı destekledi. Liberal
halkçılık, Tolstoyculuk ve ''dekadans''la hesaplaşma bağlamında maddeci
ve demokratik temele dayalı bir dünya görüşüne bağlandı.1899'da sağlık
nedenleriyle (akciğer veremi) Yalta'ya taşındı. O sırada Kırım'da
yaşamakta olan L. Tolstoy ve M. Gorki ile yakın dostluk kurdu.
Dostları, Nemiroviç-Dançenko ile K. Stanislavki'nin Moskava Sanat
Tiyatrosu'nu kurmaları üzerine oyunlarını onlara verdi. 1895-1904
yılları arasındaki çalışmalarıyla Rus tiyatrosunun yenileyicisi oldu,
oyunları özellikle de ''Martı'' büyük başarı kazandı. 1902'de, Çar II.
Nikola'nın Gorki'nin Rus Bilimler Akademisi'ne üye olmasını onaylamaması
üzerine, 1900 yılında onursal üye seçildiği Akademi'den ayrıldı.
1903-1904 yıllarını sağlık nedenleriyle Güney Almanya'daki bir sağlık
yurdunda geçirmek zorunda kaldı.
1880'lerde hükümet baskısının siyasal ve toplumsal eylemciliğe engel
olduğu bir dönemde, yazı yaşamını sürdürmeye çalışmış olan Çehov, 19.
yüzyıl büyük Rus dünya edebiyatının en büyük adlarındandır. Çehov'un
çoğu zaman şiirsel -lirik- ve psikolojik gerçekçilik olarak nitelenen
oyunları, 1905 Devrim öncesi Çarlık Rusyası'nın şehir-taşra ikiliğini
kendinde barındırdığı kadar, aristokrasinin çöküşü ile birlikte ortaya
çıkan yeni koşulları da kendinde barındıran, toplumsal yaşamın çelişmeli
birliğini yansıtır; eskimiş, ömrünü yitirmiş, eski toplum düzeninin
insanlarını, yeni bir düzenin gelmesi umudu karşısında ele alarak, bu
insanların iç dünyalarında -iç dramlarında- toplumsal dış dünyanın
dramını ortaya koyar; yaşamın dokunaklılığını, gündelik yaşamın kendi
varoluşu içinde verir ve yaşamı ''kendiliğinden'' oluşturur.
Bu nedenle, Çehov'un oyunlarının en önemli iki öğesi, tıpkı yaşamın
kendisi gibi, onun çelişkin birer yansıları olan oyun kişileri ile
-dramatik- iç eylemdir. Bu kişiler, genel karşıtlığı içinde, duydukları
boşlukta değer anlayışını yitirmiş ama bunun farkında olan, gündelik
yaşamın sıkıcı ve aynı zamanda katı gerçekleri karşısında ezilen ya da
buna bireysel ve nihilistçe başkaldıran; toplumsal değişim dinamiğinin
ortaya çıkardığı, yeni ekonomik güçlere sahip; halktan yana toplumsal
bir yaşam değişikliğini esinleten aydınlardır. Bu kişilerin bir bölüğü,
yaşamın tutkulu, hoşgörülü, çalışkan, bozulmamış geleceğe açık yanını
verirken öbür bölüğü yaşamın, boş, sıkıcı, yılgınlıkla kapalı,
düşkırıklığına uğramış, gerçeği örten, anlamsız kılan, ömür dolduran,
yiten yanılsamalarla avunan, geçmişte kalan yanını verirler; aralarında
oluşan dramatik çatışma, bütün bir toplumsal çelişmenin genel görünümünü
-atmosferini- yansıtır. Bu atmosfer, kişiler arasında ''mecazi'' bir
karşılıklı anlaşma diliyle kurulan iç eylemden doğar.
Çehov'un duygusallık ile fars, melodram ile alaylama arasında ince bir
dengeye dayanan oyunlarındaki bu iç eylem, iç diyalogla, ''iç deneyim''
ile (perezhivaniye) sağlanır. Karşılıklı konuşan iki kişi birbirleriyle
iletişim kurmadan düşüncelerini birbirlerine ve izleyiciye duyurur.
Tematik olarak yineledikleri sözler ile yoğun duyguları arasında kurulan
karşıtlıkla kendilerini varederler. Çehov'un şiirsel ve buruk gülmeceli
üslubunu belirleyen bu iç eylem; kişilerin ''zımni'' olarak kendilerini
ortaya koymaları, ''zımmen çatışma''ları, oyun kişileri ile izleyici
arasında bir uzaklık da yaratarak, izleyicinin karşısındaki ''yaşam
tuhaflığı''nı eleştirel bir gözle izlenilip yaşantılaştırmasına yol
açar. Bu simgeci ve izlenimci psikolojik anlatım bütünlüğü, yapısal
birer öğe olarak zaman ve mekan ile de yakından bağıntılı; iç eylem,
zaman ve eşya ile doğrudan ilintilidir. Örneğin, geçen mevsimler,
çocukların büyüyüşü, geliş ve gidişler, zamanı iç yaşantıya, iç gelişime
bağlarken, -Martı'da olduğu gibi- oyunun dış mekandan gitgide iç
mekana, açık ve geniş alandan gitgide kapalı ve dar alana sıkışması da
mekanı iç yaşantıya, iç gelişime bağlar. Böylece, Çehov'un oyunlarında
bütün yapısal öğelerin bütüncül birliğiyle iç eylemlilik yoluyla
kendiliğinden kurulan ''atmosfer'', yaşamı da kendi yansısı olarak
sahnede vareder ve ''insanlık komedyası''nı, yaşamın doğal (çelişkin)
gülmecesini oluşturur.
Çehov'un kaleme aldığı ilk oyunlarından günümüze yalnızca ''Platanov''
(1878) kalmıştır. Mali (küçük) Tiyatro'nun geri çevirdiği bu oyun,
Çehov'un daha sonraki oyunlarının bütün öğelerini içermekle birlikte,
uzun ve hantal yapısı ile diyaloglar halinde yazılmış bir romandır.
Gününün düşkırıklığına uğramış, yüzeyde aydın tipini işleyen İvanov
(1887), ciddi oyun doğrultusunda dış eylemi öne çıkarır. Melodram ve
romantik öğelerin kendini daha çok duyurduğu ''Leşi'' (1889, Orman Cini)
ise, geleneksel dramatik tarzdan ayrılarak, daha karmaşık ve yargıdışı
kalmaya yönelik bir oyun olup, Vanya Dayı'ya temellik eder.
Çehov'un ''şakalar'' olarak nitelendirdiği tek perdelik küçük oyunları,
gülmece yazarlığının ve Gogol-Turgenyev esinlenimleri uzantısında,
vodvil ile farsı birleştiren, kesintisiz bir eylem akışı içinde kesin
çizgili kişileri işleyen güldürülerdir; ''Na Bolşoy Doroge'' (1884, Dağ
Yolunda) ''Lebedinaya Pesniya'' (1888, Kuğunun Şarkısı), ''Medved''
(1888, Ayı), ''Predlozheniye'' (1888, Teklif), ''Svadba'' (1889, Bir
Evlenme), ''O Vrede Tabaka'' (1886, Tütünün Zararları), ''Yubiley''
(1891, Jübile).
Çehov, oyun yazarı olarak ününü 1898'de Moskova Sanat Tiyatrosu'nda
oynanan ''Çayka'' (1896, Martı) adlı, Rusya'da oyun yazarlığında yeni
bir çığır açan oyunuyla kazanmıştır. Sanatçının temel görevini ve
yaşarken kendini doğrulamasını konu alan ve ''psikolojik-lirik'' oyun
tarzının ilk örneği olan oyunun başlıca özelliği, Çehov'un öbür büyük
oyunlarında da açıkça görüleceği gibi, gündelik yaşamın görünüşte
önemsiz olanın daha derin katlarına inerek, bunlara yüksek düzeyde
dramatik bir nitelik kazandırmasıdır. Çehov, ''Martı''yı ''komedya''
olarak nitelendirirken, yaşama uzaklık ile yaşamı ayrıcalık arasındaki
çelişkiyi işleyen ''Dyadya Vanyı''yı (1899, Vanya Dayı) ''taşra
yaşamından sahneler'' olarak, duyarlı insanların istekleri ve düşleri
ile çağdaş yaşamın bayağılığı arasındaki çelişkiyi veren ''Tri
Sestri''yi (1900, Üç Kızkardeş) ''dram'', soyluluğun kaçınılmaz çöküşü
ve yaşam değerleri ile yeni güçlerin ve kuşakların değerleri arasındaki
çelişkiyi yansıtan ''Vişyovy sad''ı da (1903, Vişne Bahçesi) yine bir
''komedya'' olarak nitelendirir. 19. ve 20. yüzyıl Rus ve dünya
edebiyatında derin etkiler bırakmış olan Çehov, bugün de en çok oynanan
ve yorumlanan oyun yazarlarından biri olma sıfatını korumaktadır.
Öbür oyunları:
Tatyana Repina (A. Suvorin'in aynı adlı oyununa ek, 1889),
Tragik Po Nevole (Şaka, 1889; Kendi Yüzünden Tragedya Kahramanı Olan Adam),
Noç Pered Sudom (Bitmemiş Komedya, 1891, Duruşma Öncesi Akşam).
|
|
|
|
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
kitap özeti, kitap,yeni çıkan kitaplar, romanlar, hikayeler, kitap oku, bedava kitap