John Bellamy Foster ve Paul Burkett’in Marx ve Yeryüzü adlı eseri, ekolojik düşünce ile Marksist kuramın kesişiminde çığır açıcı bir metin olarak öne çıkar. Kitap, Karl Marx’ın çevresel meselelere ilgisiz olduğu yönündeki yerleşik önyargıyı köklü bir şekilde sorgularken, Marx’ın insan toplumu ile doğa arasındaki diyalektik ilişkiyi, kapitalizmin yapısal çelişkileri bağlamında nasıl ele aldığını gözler önüne serer. Foster ve Burkett, Marx’ın fikirlerini yalnızca tarihsel bir bağlama hapsetmekle yetinmez; aynı zamanda, günümüzün ekolojik krizlerini anlamak ve eleştirmek için Marksist çerçeveyi yeniden canlandırarak çağdaş çevre hareketlerine kuramsal bir temel sunar. Bu özet, eserin ana argümanlarını entelektüel bir dilde ele alırken, özgün eklemeler ve bağlamsal genişletmelerle zenginleştirilmiştir.
Metabolik Yarık: Kapitalizmin Ekolojik Yıkımı
Kitabın kuramsal omurgasını, Marx’ın “metabolik yarık” (metabolic rift) kavramı oluşturur. Bu kavram, insan toplumu ile doğa arasındaki karşılıklı madde ve enerji alışverişinin, kapitalist üretim ilişkileri altında kesintiye uğramasını ifade eder. Marx, 19. yüzyıl İngilteresi’nde tarım ürünlerinin kırsaldan şehre taşınması ve şehirlerde tüketilen bu ürünlerin atıklarının toprağa geri dönmemesiyle ortaya çıkan toprak verimliliği kaybını gözlemlemiştir. Bu süreç, doğanın yenilenme döngüsünün sistematik olarak bozulduğunu ve kapitalist üretim biçiminin ekolojik dengeyi tehdit ettiğini gösterir. Foster ve Burkett, bu tespiti, Marx’ın doğa-toplum ilişkisini yalnızca ekonomik değil, aynı zamanda biyofiziksel bir perspektiften ele aldığını kanıtlayan erken bir ekolojik farkındalık olarak değerlendirir. Örneğin, Marx’ın, kimyager Justus von Liebig’in toprak bilimi çalışmalarından etkilenerek, tarımın endüstrileşmesi, toprak yorgunluğu ve sürdürülebilirlik gibi meseleleri incelediği belirtilir. Bu bağlamda, Marx’ın doğayı salt bir üretim kaynağı olarak değil, insan yaşamının maddi temelini oluşturan dinamik bir sistem olarak kavradığı vurgulanır.
Özgün bir ekleme olarak, metabolik yarık kavramı, günümüzün küresel tarım pratikleriyle ilişkilendirilebilir. Örneğin, endüstriyel monokültür tarım ve genetiği değiştirilmiş organizmaların yaygınlaşması, toprağın doğal yenilenme kapasitesini zayıflatarak Marx’ın öngördüğü yarığı derinleştirmektedir. Ayrıca, küresel tedarik zincirlerinin uzamasıyla, tarımsal atıkların yerel ekosistemlere geri dönmesi yerine okyanuslara veya çöp sahalarına yönelmesi, metabolik yarığın küresel ölçekte yeniden üretildiğini gösterir.
Marx’ın Bilimsel ve Diyalektik Doğa Anlayışı
Foster ve Burkett, Marx’ın doğa anlayışını, onun doğa bilimlerine olan ilgisiyle harmanlayarak derinleştirir. Marx, yalnızca soyut toplumsal teoriler üreten bir düşünür değil, aynı zamanda 19. yüzyılın bilimsel gelişmelerini yakından takip eden bir entelektüeldir. Kitapta, Marx’ın Liebig’in yanı sıra Charles Darwin’in evrim teorisi ve diğer doğa bilimcilerin çalışmalarıyla kurduğu ilişki ayrıntılı bir şekilde ele alınır. Bu bilimsel merak, Marx’ın doğayı tarihsel materyalizmin bir parçası olarak görmesini sağlar; doğa, toplumsal üretim ilişkilerinin hem koşulu hem de ürünüdür. Örneğin, Marx’ın, kapitalist tarımın toprağın kimyasal bileşimini nasıl tahrip ettiğini analiz ederken termodinamik yasalarına atıf yaptığı belirtilir. Özellikle termodinamiğin ikinci yasası – entropi – kitabın dikkat çekici bir analitik aracıdır. Foster, kapitalist üretim süreçlerinin, enerjiyi düzensizlik ve bozulma yönünde tükettiğini, böylece ekolojik sistemlerin uzun vadeli sürdürülebilirliğini tehdit ettiğini savunur. Entropi, burada hem fiziksel bir gerçeklik hem de kapitalizmin yıkıcı eğilimlerinin metaforik bir ifadesi olarak işlev görür.
Bu noktada, eserin entropi kavramını çağdaş ekolojik krizlere uygulama biçimi, özgün bir yoruma kapı aralar. Örneğin, fosil yakıtların yoğun kullanımı ve karbon emisyonlarının artışı, atmosferde entropik bir birikim yaratmakta; bu da iklim değişikliği gibi küresel ölçekli bozulmalara yol açmaktadır. Marx’ın 19. yüzyıldaki gözlemleri, bu bağlamda, kapitalizmin yalnızca yerel ekosistemleri değil, aynı zamanda gezegenin termodinamik dengesini tehdit ettiğini öngören bir vizyon olarak yeniden değerlendirilebilir.
Çağdaş Ekolojik Krizlerle Diyalog
Marx ve Yeryüzü, Marx’ın fikirlerini güncel çevre tartışmalarıyla ilişkilendirme konusunda da iddialıdır. Foster ve Burkett, Amazon ormanlarının ticarileştirilmesi, küresel tarım şirketlerinin toprağı metalaştırması ve iklim değişikliği gibi meseleleri, Marx’ın metabolik yarık kavramı üzerinden yeniden “Bu bağlamda, kitap, ekolojik krizin yalnızca teknolojik veya bireysel tercihlerle çözülebilecek bir sorun olmadığını; bunun, kapitalist üretim ilişkileri ve tarihsel olarak şekillenmiş toplumsal yapılarla iç içe geçmiş bir mesele olduğunu güçlü bir şekilde hatırlatır.” Kitap, bu noktada, ekolojik adalet ve sınıf mücadelesi arasında köprü kurar. Örneğin, küresel Güney’deki toplulukların, Kuzey’deki tüketim alışkanlıklarının ekolojik sonuçlarından orantısız şekilde etkilendiği belirtilir. Bu, Marx’ın sınıf analizinin, çevre adaleti hareketine nasıl uygulanabileceğini gösterir.
Özgün bir katkı olarak, kitabın bu diyaloğu, günümüzün “yeşil kapitalizm” önerilerine eleştirel bir mesafeyle yaklaşır. Karbon ticareti veya yenilenebilir enerjiye geçiş gibi çözümler, metabolik yarığı onarmaktan çok, kapitalist birikim mantığını doğanın içine daha derinlemesine yerleştirir. Bu, Marx’ın doğayı sermayeye tabi bir kaynak olarak görme eleştirisini, 21. yüzyılın “sürdürülebilir kalkınma” söylemleriyle karşı karşıya getirir.
Okuyucu İçin Önkoşullar ve Eleştirel Bir Değerlendirme
Kitabı tam anlamıyla kavramak için okuyucunun Marksist kuramın temel kavramlarına – artı-değer, üretim araçları, yabancılaşma – ve çağdaş ekolojik tartışmalara aşina olması gerekir. Foster ve Burkett’in argümanları, Marx’ın doğa tasavvurunu bu kavramlar üzerinden inşa eder ve ekolojik krizin, kapitalizmin içsel çelişkilerinden bağımsız düşünülemeyeceğini savunur. Bununla birlikte, kitabın yoğun kuramsal dili ve disiplinlerarası yaklaşımı, genel okur için zaman zaman erişilmesi zor bir metin haline gelebilir. Örneğin, termodinamik yasalarına yapılan atıflar veya Liebig’in toprak bilimi çalışmalarına dair ayrıntılar, bilimsel bir ön bilgi gerektirebilir.
Eleştirel bir bakış açısıyla, kitap, Marx’ın ekolojik düşüncesini yeniden inşa ederken, onun bazı eksikliklerini veya tarihsel bağlamını yeterince ele almıyor olabilir. Örneğin, Marx’ın sanayi devriminin erken dönemlerinde yazdığı metinler, bugünün karmaşık ekolojik sorunlarını tam anlamıyla öngörememiş olabilir. Ayrıca, Foster ve Burkett’in Marx’ı neredeyse kusursuz bir ekolojik vizyoner olarak sunma eğilimi, onun düşüncesindeki olası boşlukları gölgede bırakabilir. Bununla birlikte, bu eleştiriler, eserin Marx’ı ekolojik düşünceye yeniden dahil etme çabasının değerini azaltmaz.
Sonuç: Ekolojik ve Marksist Bir Çağrı
Marx ve Yeryüzü, Marx’ı yalnızca bir ekonomi veya sınıf teorisyeni olarak değil, aynı zamanda doğa-toplum ilişkisini diyalektik bir perspektiften ele alan bir düşünür olarak yeniden konumlandırır. Kitap, çevre hareketlerini daha derinlikli bir kuramsal zemine oturtmak isteyenler için vazgeçilmez bir kaynaktır. Foster ve Burkett, ekolojik krizin, kapitalist üretim biçiminin yapısal bir sonucu olduğunu ve bu krizin çözümü için üretim ilişkilerinin köklü bir dönüşümünü gerektirdiğini savunur. Bu bağlamda, eser, hem entelektüel bir meydan okuma hem de toplumsal değişim için bir çağrıdır. Marx’ın sözleriyle, “Filozoflar dünyayı yalnızca çeşitli biçimlerde yorumlamışlardır; oysa mesele onu değiştirmektir.” Marx ve Yeryüzü, bu değişimin ekolojik bir ufukla nasıl mümkün olabileceğini hayal etmeye davet eder.
Hiç yorum yok:
Yorum Gönder
kitap özeti, kitap,yeni çıkan kitaplar, romanlar, hikayeler, kitap oku, bedava kitap